خون چیست؟
خون بافتی مرکب از چند نوع سلول، شناور در محیط مایعی بنام پلاسما است. خون اساسا وسیله‌ای است که سلول‌های خونی، گازها، موادغذایی، فضولات حاصل از اعمال متابولیکی بدن و بالاخره هورمون‌ها را در بدن جابه‌جا و حمل و نقل می‌کند.
یک انسان معمولی در بدن خود بین ۴ تا ۵ لیتر خون دارد و این خون در داخل سرخرگ‌ها، سیاهرگ‌ها و مویرگ‌ها مرتب در حال گردش و جریان است. خون تمام انسان‌ها در تمام دنیا به رنگ قرمز است و در چهار گروه تقسیم می‌گردد. که در ادامه به دلایل تنوع گروه‌های‌خونی نیز خواهیم پرداخت.
ساختار خون
خون دارای چهار عنصر سازنده: پلاسما، گلبولهای سفید، گلبولهای قرمز و پلاکت‌ها می باشد. اگر نمونه خونی را در یک لوله آزمایشگاهی بریزیم و به حال خود بگذاریم بخش‌های جامد و مایع آن از یکدیگر جدا میشود.
جامدهای مرطوب (۴۵ درصد) از حجم خون را می سازد. بازمانده آن مایعی است که پلاسما خوانده می شود. بیشتر از نصف حجم خون انسان را پلاسما تشکیل می دهد که مایع غلیظ زرد رنگی شامل آب، پروتئین ها، کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها، نمک‌های معدنی، فسبروژن و آنتی کورها می‌باشد. پروتئین‌ها به رشد بدن کمک می‌کنند. همچنین پروتئین‌هایی که سبب لخته شدن خون می‌شوند و چیزهایی که فضولات ضایعات سوخت و ساز (متابوسیم) در بدن به شمار می روند.
آنتی کورها با پادتن ها، باکتری‌های مضر را می‌کشند و سموم ترشح شده توسط باکتری‌ها را خنثی می‌کنند و فیبرینوژن در هنگام خونریزی یا جراحت، سبب بند آمدن خون میشود.گلبول‌های‌سفید خون از نظر تعداد کمتر هستند و اندازه آنها در حدود میلی‌متر می باشد. در مقابل هر گلبول سفید خون تعداد ۷۰۰گلبول قرمز ۰ / ۱ وجود دارد. گلبولهای سفید، از بدن در برابر میکروب‌های بیماری زا محافظت می کنند.
بیشتر بدانید: تصفیه خون با عرق بومادران
رنگ خون سالم
گلبول های قرمز خون از نظر شکل شبیه دیسک هستند و اندازه شان در حدود 0/08 میلی‌متر می باشد.این گلبول‌ها حاوی رنگدانه ای بنام هموگلوبین هستند که از آهن و پروتئین ها تشکیل شده است. قرمز بودن رنگ خون به علت وجود همین رنگدانه هموگلوبین در گلبول های قرمز است.
تعداد گلبول های قرمز در زنان در حدود 5 / 4 میلیون و در مردان ۵ / ۵ میلیون در هر میلی‌متر مکعب خون می‌باشد. گلبول های قرمز خون وظیفه حمل اکسیژن را از یک نقطه به نقطه دیگر بدن به عهده دارند و اکسیژن جذب این گلبول ها شده و در داخل بدن حمل می شود. گلبول های قرمز در حدود چهار ماه عمر می کنند و سرانجام اکثرا درون طحال می شکنند و سلول‌های جدیدی جایگزین این سلول‌های مرده می‌گردند.
خون چگونه منعقد می شود؟
چرا زمانی که در قسمتی از بدن بریدگی ایجاد شود، زخم ایجاد شده و خون جریان می یابد، ولی این جریان خون در مدت زمان کوتاهی متوقف می شود و این به دلیل منعقد شدن خون در محل زخم می باشد. مکانیسم انعقاد خون به این صورت است:
خون علاوه بر پلاسما شامل سه نوع سلول مختلف می باشد: گلبولهای سفید – گلبول های قرمز و پلاکت ها. پلاکت ها مسئول انعقاد خون هستند، به این ترتیب که پلاکت ها در اطراف زخم جمع شده و ماده ای بنام ترومبو پلاستین تولید می کنند که از پلاسما ترشح می شود.ترومبو پلاستین با کلسیم و پروترومبین در خون ترکیب میشود و این ترکیب باعث تبدیل فیبرینوژن که یک پروتئین موجود در خون است به فیبرین می شود.
رشته های فیبرین یکی شبکه یا تور را در محل زخم تشکیل می دهند و مانع از جریان یافتن خون می شوند. پس از متوقف شدن جریان خون شبکه حاصل شده حل می شود و سلول های خونی که در داخل شبکه هستند از بین رفته و تولید زخم می کنند و زمانی که سلول های آسیب دیده به طور کامل جایگزین شدند، زخم از بین می رود.
پلاکت‌ها همچنین ماده ای بنام سرو توفیق تولید می کنند، که این ماده نیز در جریان انعقاد دخالت دارد.به این ترتیب که رگهای خونی را منقبض کرده و جریان خون را متوقف می کند. پلاکت‌ها از نظر اندازه بسیار کوچک هستند (در حدود۰/۰۰۲ میلی‌متر) و هر میلی‌متر مکعب خون شامل ۴۰۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰۰ پلاکت می باشد. پلاکت ها در موقع انعقاد خون نقش حیاتی بازی می کنند.
بیشتر بدانید: بهبود گردش خون با کافه موکا حاوی قارچ گانودرما
علت بیماری هموفیلی
پلاکت‌ها زمانی که خون در بدن جریان دارد، سبب انعقاد آن نمی شوند؟ سلول های خونی حاوی ماده ای بنام هپارین هستند که اجازه انعقاد خون را نمی دهد.خون هر فردی در مدت زمان متفاوتی منعقد می شود و افرادی که خون آنها خیلی آهسته و یا اصلا منعقد نمی شود بیماری خطرناکی بنام هموفیلی دارند.
هموفیلی معمولی نتیجه درجات متغیر کمبود یکی از عوامل سازنده پلاسمای خون است که نقشی عمده در فرایند بسیار پیچیده انعقاد خون ایفا می کند.این ماده به نام فاکتور آنتی هموفیلیک یا AHF خوانده می شود. تنها خون کامل تازه و پلاسمای تازه منجمد شده می تواند کمبود عامل هموفیلی را تأمین کند.
تزریق داخل سیاهرگ باید هر یک تا سه روز یکبار چندان ادامه پیدا کند تا بهبود کامل حاصل شود. حتی در افراد مذکر با موروثی بودن خفیف این نقص بهره‌گیری دقیق و ممتد از AHF به منظور آماده کردن شخص برای عمل جراحی ضرورت دارد.
گروه‌های‌خونی
همانطور که می‌دانید خون از گلبول های قرمز، گلبولهای سفید، پلاکت ها و پلاسما تشکیل شده است. در تحقیقات میکروسکوپی مشاهده شده که ملکول های آنتیژنی که در سطح گلبول های قرمز هستند در افراد مختلف متفاوتند. ملکول های آنتی ژنی نوعی پروتئین هستند و تفاوت در ملکول‌های آنتی ژنی سبب ایجاد گروه های مختلف خونی می شود. که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
در سال ۱۹۰۰ دکتر کارل لاند اشتاینر دو نوع آنتی ژن A و B را کشف کرد، که به سبب این کشف در سال ۱۹۳۰ جایزه نوبل پزشکی را دریافت نمود. بنابراین افرادی که دارای آنتی ژن نوع A هستند بنام گروه A و افرادی که دارای آنتی ژن B هستند تحت عنوان گروه B طبقه‌بندی می‌شوند.بعدها متوجه شدند که خون بعضی افراد شامل هر دو نوع آنتی ژن A و B می باشد که تحت عنوان گروه AB طبقه‌بندی شدند، و افرادی که هیچکدام از آنتی ژنهای A و B را ندارند تحت عنوان گروه o تقسیم بندی گردیدند.
بنابراین خون همه افراد به چهار گروه اصلی تقسیم بندی شد.البته مطالعاتی که تا کنون انجام شده وجود بیش از ۲۰۰ نوع گروه خونی را در انسان مشخص کرده است، ولی در زمینه انتقال خون به بیماران همان چهار گروه یاد شده دارای اهمیت هستند.
بیشتر بدانید: بهبود و کنترل فشارخون با عرق دارچین
اهمیت گروه خونی در انتقال خون
قبل از انتقال خون به هر بیمار باید گروه خونی بیمار مشخص شود و مسئله مهم هماهنگ بودن گروه خون بیمار با خون دهنده می باشد. خون فردی که گروه A باشد می تواند به افرادی که گروه A و AB هستند انتقال یابد. همین‌طور خون فردی که گروه AB دارد فقط می تواند به فردی که گروه AB داشته باشد انتقال یابد و خون گروه O می تواند به هر چهار گروه خونی B، A، AB و O انتقال یابد. از این چهار گروه O بنام «دهنده همگانی» نامیده می شود.
بنابراین فردی که گروه خونی A دارد می تواند خون گروههای A و O را دریافت کند، فردی که گروه B دارد می تواند خون گروههای O و B را دریافت نماید و افرادی که گروه O دارند فقط می توانند خون گروه O را دریافت کنند.
افرادی که گروه AB هستند می توانند خون همه گروه های O ، A و AB را دریافت دارند. از این رو گروه AB بنام «گیرنده همگانی» شناخته میشود. زیرا افراد این گروه می توانند از هر گروه خونی، خون دریافت کنند.
اگر خون اشتباهی به بیمار انتقال یابد، ممکن است باعث مرگ او گردد، زیرا آنتی‌ژنهای گروه های مختلف خونی نمی توانند با یکدیگر متصل شوند و در بدن بیمار تولید اختلالاتی می نمایند. ولی پلاسمای خون هر فرد می تواند به فرد دیگر انتقال یابد. چون در تمام افراد از ترکیبات یکسان تشکیل شده است.
برگرفته از کتاب دانستنی های پزشکی برای همه نوشته “ایزاک آسیموف ترجمه علیرضا توکلی”
