چکیده
سوگیری خدمت به خود یا خود خدمت‌گرایی یک امر طبیعی است اما نباید به یک عادت تبدیل شود؛ اگر فردی به نادیده گرفتن مسئولیت خود در قبال نتایج کارها ادامه دهد، روابط و فعالیت‌های او دچار مشکل خواهد شد. در این مقاله به بررسی این اختلال رایج می پردازیم.
تعریفی جامع از سوگیری خدمت به خود اختلالی رایج در بین مردم
شاید با دیدن عنوان این مقاله از خودتان بپرسید که سوگیری خدمت به خود یعنی چه؟ اما با خواندن جواب شوکه خواهید شد؛ چون احتمالا خود شما هم به آن مبتلا هستید یا دست کم یکبار در زندگی تجربه چنین تفکری را داشتید.
سوگیری خدمت به خود یک مفهوم رایج در بین مردم است اما ممکن است اغلب افراد با نام علمی آن آشنا نباشند. در این نوع سوگیری، ذهن تمایل دارد که از تهدید و آسیب در امان باشد یا خودش را کنار بکشد.
در بعضی موارد، این طرز فکر چنان قوی می‌شود که یک توهم ریشه‌دار در ذهن فرد مبتلا به سوگیری خدمت به خود، شکل می‌گیرد؛ چنین توهمی به شخص اعتماد به نفس کاذب می‌دهد و در ذهن او مفهوم بالا و برتر بودن نسبت به سایر مردم و مبرا بودن از هر نوع اشتباه تقویت می‌شود. این تفکر می‌تواند بسیار مخرب و آسیب‌رسان باشد.
در این مطلب، درباره مفهوم سوگیری خدمت به خود صحبت می‌کنیم و چندین نوع از سوگیری را به همراه مثال‌های مرتبط با شما به اشتراک می‌گذاریم. تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
تعریف سوگیری خدمت به خود چیست؟
در این بخش، به این سوال پاسخی کامل ارائه می‌کنیم:
خود خدمت گرایی یا Self-serving Bias یکی از انواع سوگیری‌های شناختی است که اگر فرد موفقیتی به دست آورد، آن را به خود و استعدادهایش نسبت می‌دهد؛ ولی اگر شکست بخورد، عامل این شکست را در عوامل بیرونی جستجو می‌کند. چنین فردی از نظر اجتماعی بیش از اندازه مطمئن به نفس و از خودراضی به نظر می‌آید.
به طور خلاصه، این افراد عادت‌های شخصی خود را عامل موفقیت و عوامل بیرونی را عامل شکست و ناکامی خود می‌دانند. میزان سوگیری خدمت به خود در اشخاص مختلف، به مواردی چون سن، فرهنگ، تشخیص بالینی توسط روانپزشک یا روانشناس و غیره وابسته است. این تمایل به طور گسترده‌ای در میان مردم جامعه وجود دارد.
حالا که با تعریف سوگیری خدمت به خود آشنا شدیم، لازم است درباره مفاهیم دیگری مانند منبع کنترل یا کانون هدایت صحبت کنیم.
بیشتر بدانید: افزایش تمرکز و هوشیاری با ارده و حلوا ارده
کانون هدایت یا LOC در انواع سوگیری خدمت به خود
به سیستم اعتقادی شخص در مورد علل وقایع و اسناد آن، کانون هدایت یا LOC می‌گویند. دو نوع کانون هدایت وجود دارد: درونی و بیرونی.
اگر شخصی LOC درونی داشته باشد، موفقیت خود را به عواملی چون پشتکار، تلاش و سخت‌کوشی شخصی نسبت می‌دهد. اگر شخص LOC بیرونی داشته باشد، عوامل خارج از کنترل مانند شانس و اقبال را دلیل اصلی موفقیت یا شکست خود می‌داند. معمولا افرادی که کانون هدایت درونی دارند، بیشتر در معرض ابتلا به سوگیری خدمت به خود هستند؛ به ویژه در مورد دستاوردها و موفقیت‌هایشان.
مثال سوگیری خدمت به خود
در این بخش، چند مثال روزمره را درباره سوگیری خدمت به خود بررسی می‌کنیم:
1. فرض کنید دانش‌آموزی در یک امتحان نمره خوبی می‌گیرد و با خودش می‌گوید که این نتیجه تلاش و سخت‌کوشی خودش است؛ ولی در امتحانی دیگر نمره مورد قبولی دریافت نمی‌کند و با خودش می‌گوید که این نتیجه عوامل بیرونی مانند بد درس دادن معلم یا سخت بودن سوالات است.
2. ورزشکاری در یک مسابقه پیروز می‌شود و عامل اصلی این پیروزی را به تلاش و پشتکار خودش نسبت می‌دهد اما اگر در مسابقه دیگری ببازد، دلیل اصلی این باخت را بی‌عدالتی و بی‌انصافی داور می‌داند.
3. یک متقاضی کار معتقد است به دلیل افتخارات و دستاوردهایش در مصاحبه شغلی قبول شده و با شرایط عالی مشغول به کار است اما اگر در مصاحبه دیگری شکست بخورد، فکر می‌کند دلیل آن رانت و دستان پشت پرده هیات مدیره سازمان است.
نکته مهم: سوگیری خدمت به خود در مورد افراد افسرده و بدون اعتماد به نفس به شکل وارونه بروز می‌کند؛ یعنی آن‌ها دلیل تمام شکست‌هایشان را در ناتوانی خود خلاصه می‌کنند ولی فکر می‌کنند دلیل پیروزیشان چیزی به جز شانس نیست.
عوامل موثر بر سوگیری خدمت به خود
همان‌طور که قبل‌تر هم گفتیم، شاخص‌های مختلفی روی سوگیری خدمت به خود موثر هستند. بعضی از این عوامل عبارتند از:
- انگیزه‌های متعصبانه: این شاخص خود به دو انگیزه کوچک‌تر یعنی خودسازی و ارائه خود وابسته است. خودسازی یعنی اگر فرد دلایل موفقیت را به خودش و دلایل شکست را به عوامل بیرونی نسبت دهد، احساس بهتری نسبت به خودش دارد. ارائه خود انگیزه‌ای است که فرد بخواهد در ذهن و دید افراد بهترین باشد؛ پس هیچ نکته منفی و بدی را به خود نسبت نمی‌دهد.
- مرد در مقابل زن یا پیر در مقابل جوان: از مهم‌ترین دلایل بروز سوگیری خدمت به خود همین دو مورد هستند.
- فرهنگ: در فرهنگ غربی تا حدی سوگیری خدمت به خود تایید می‌شود و در بین افراد جامعه رواج دارد.
نحوه تشخیص سوگیری خدمت به خود در افراد مختلف
روش‌های مختلفی برای شناسایی این تمایل وجود دارد اما بعضی از آن‌ها عبارتند از:
- تست‌های مختلف آزمایشگاهی: به دستور پزشک هورمون‌ها و غلظت مواد مختلف خون ارزیابی می‌شود تا درمان سوگیری خدمت به خود بهتر انجام گیرد.
- تصویربرداری از بخش‌های مختلف مغز و سیستم عصبی: به کمک این تصاویر روانشناس یا روانپزشک بخش‌های تصمیم‌گیرنده مغز را بررسی می‌کنند تا تجویز دقیق‌تری داشته باشند.
- نگارش گزارشی از زندگی شخصی و مشاوره با روانشناس یا روانپزشک: نوشتن این گزارش به فرد کمک می‌کند تا بهتر با گذشته و رفتارهای خود کنار بیاید و روند درمان تسریع شود.
بیشتر بدانید: عرقیات گیاهی ویتامینه های طبیعی
سخن پایانی
همراهان عزیز، در این مطلب درباره سوگیری خدمت به خود صحبت کردیم و به بررسی این موضوع از ابعاد مختلف پرداختیم. یادتان باشد که خود خدمت‌گرایی یک امر طبیعی است اما نباید به یک عادت تبدیل شود؛ اگر فردی به نادیده گرفتن مسئولیت خود در قبال نتایج کارها ادامه دهد، روابط و فعالیت‌های او دچار مشکل خواهد شد.
تمایل سوگیری خدمت به خود در فردی نسبت به فرد دیگر و از جامعه‌ای به جامعه دیگر متفاوت است. اگر شما هم به این سوگیری شناختی مبتلا هستید، همین امروز برای شروع فرآیند درمان اقدام کنید.
خود خدمت‌گرایی به تقویت عزت نفس و اعتماد به نفس کمک می‌کند اما اگر از حد طبیعی و نرمال خارج شود، مشکلاتی را به همراه خواهد داشت. اگر افراد تمام اتفاقات مثبت و پیروزی‌هایشان را به عوامل داخلی مانند استعداد و توانمندی نسبت دهند و در مقابل، دلیل تمام ناکامی‌ها و شکست‌ها را در عوامل خارجی جستجو کنند، شرایط بدی در جامعه به وجود می‌آید. برای مثال، اگر دانش‌آموزان و معلم‌ها به طور مداوم وقایع منفی را به یکدیگر نسبت دهند روابط و حرمت‌ها خدشه‌دار می‌شوند.
