حسادت چیست؟
حسادت کودکانه واکنش هیجانی است که از قریب دو سالگی آغاز می‌شود و با رشد کودک، ممکن است تا بزرگسالی ادامه یافته و بر طبق الگوهای مختلف فرهنگی، به صورت‌های متفاوتی جلوه‌گر شود. حسادت کودک، پاسخی طبیعی به محرک‌ها است و هنگامی به وجود می‌آید که به اعتقاد وی، عاطفه یا محبتی را از دست داده باشد.
در الگوی حسادت کودک غالبأ نوعی ترس نیز وجود دارد. زیرا حسود احساس می کند که دیگری عاطفه شخص مورد علاقه را نسبت به وی به خطر انداخته و یا مقامی را که او انتظار رسیدن به آن را داشته، دیگری احراز کرده است. بنابراین، موقعیتی که حسادت را در بر می انگیزد، غالبا یک موقعیت اجتماعی است.حسادت احساسی است که بیش از همه خود شخص را آزار می دهد. حسادت وقتی به وجود می آید که شخص احساس کند آنچه دارد، کمتر از آن چیزی است که باید داشته باشد.
کودکان در ابتدا، از احساسات درونی خویش (حسادت) و علل پیدایش و پیامدهای آن در رفتار خود، آگاهی زیادی ندارند و نمی دانند که چرا رفتارهای آنان تغییر کرده است. به عبارت دیگر، رفتارهای آزار دهنده کودک حسود تا حد زیادی ناآگاهانه، یا نیمه آگاهانه است. ولی با رشد عقلی بیشتر و نزدیک شدن به دوران بلوغ و نوجوانی و جوانی و پس از آن تا بزرگسالی و به دست آوردن تجربه‌های درونی و بیرونی درباره علل و انگیزه‌های رفتار حسادت آمیز خود، این گونه‌رفتارها بیش تر آگاهانه می‌شود و به همین دلیل، از نظر اسلام رفتارهای حسادت‌آمیز، پس از بلوغ مورد تکلیف قرار می‌گیرد و فرد وظیفه دارد به گونه ای آنها را مهارکند.
بیشتر بخوانید: ۱۴ راه کاهش خشم کودکان
زمینه ها و پیشگیری از رشد حسادت
منشاء محرک‌های حسادت را باید در موقعیت‌ها، شرایط خاص محیطی و روابط اجتماعی و به خصوص در وجود اشخاص جستجو کرد. بدین سبب، در این جا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
1- شرایط خانواده و تفاوت های فردی
رقابت و هم‌چشمی یکی از فرزندان نسبت به سایر خواهران و برادران، که گاه «رقابت فرزندان» نامیده می شود، یکی از زمینه‌های مساعد و عمده رشد حسادت کودکان است و والدین آن را طبیعی و تقریبا غیرقابل اجتناب می‌دانند
2- برخوردهای تبعیض آمیز
به طور کلی «امتیاز و تبعیض» حسادت را به دنبال دارد. کسی که نسبت به دیگری از امتیاز ویژه‌ای برخوردار است در معرض حسادت دیگران قرار می‌گیرد. برخی از پدران و مادران به دلایل گوناگون، بعضی از فرزندان را بر خواهران و برادران خود ترجیح داده، مورد توجه و محبت بیشتری قرار می دهند. چنانچه گاهی جنسیت فرزندان عامل تبعیض میگرر. در نتیجه فرزندی که از طرف یکی از والدین محبت، ملاطفت کمتری دریافت می‌کند و شاهد رفتاری غیر عادلانه است، نسبت به فرزند دیگر حسادت می‌ورزد و از وی متنفر است.
بیشتر بدانید: آرامش و شادابی با عرق بهارنارنج
3- احساس محرومیت
یکی دیگر از زمینه‌های بروز حسادت، شرایطی است که کودکان احساس می‌کنند از دارایی‌های مادی و یا هر نوع دارایی دیگری نظیر دارایی‌های عاطفی محروم شده‌اند. مثلا اسباب بازی، لباس یا هر شیء مورد علاقه دیگری ممکن است زمینه به وجودآمدن حسادت کودک را نسبت به دیگری فراهم آورد. این حسادت، که از علاقه شدید به چیزی ناشی می شود گاهی «غبطه» خوانده می شود.
لازم به ذکر است که تهیه چند چیز و تقسیم آن به طور مساوی بین فرزندان به حل مشکلات حسادت نمی انجامد، زیرا در هر صورت،کودکان بزرگتر به دلیل ارشد بودن خود، احساس می‌کنند که باید سهمی بیش از دیگران نسبت به بقیه داشته باشند. اما والدین می‌توانند با توضیح و توجیه و فراهم کردن مقدمات فکری و شناختی، از بروز حسادت جلوگیری نمایند.
4- ورود نوزاد
در زندگی یک کودک کم سن و سال، ورود بچه دوم بحران درجه‌یک به‌حساب می آید. مدارفضایی او ناگهان تغییر کرده و او در جهت‌یابی و هدایت کشتی خود محتاج یاری والدین است. برای اینکه به جای احساساتی بودن صرف، کمک کننده باشیم. باید احساساتش را بشناسیم و درک کنیم. بهترین روش در اعلام این رویداد خجسته به کودک خردسال این است که از توضیحات طولانی و توقعات ساختگی بپرهیزیم.
درمان حسادت در کودکی
برای جلوگیری از ظهور و رشد حسادت کودک، لازم است والدین توجه داشته باشند که کودک را به دلیل حسادت مورد ملامت و سرزنش قرار ندهند، بلکه با برخوردهای حساب شده، در حذف علت‌های آن گام‌های مؤثری بردارند. والدین می‌توانند با خودداری از تنبیه و کنار کشیدن ظاهری خود، رفتار او را نادیده بگیرند و احساس ارزشمندی، شخصیت و محبوبیت را در او تقویت کنند.
اگر والدین در برخورد با کودک، واکنش‌های حسادت‌آمیز وی را تشدید کنند و او را به شدت خشمگین سازند، تأثیرات منفی زیادی را در او ایجاد خواهند کرد. اگر والدین انتظار داشته باشند که او هنگام حسادت، هیچ واکنشی نشان ندهد و هیجان درونی خود را نادیده بگیرد، در این صورت، به تدریج و به طور طبیعی، ممکن است شیوه‌های دفاعی نامطلوبی برای مقابله با این موقعیت‌ها در او شکل‌گیرد.
ما به عنوان پدر و مادر، نمی‌توانیم به کودک اجازه بدهیم که نسبت به برادر یا خواهرش قلدری کند. از جملات آزاردهنده، چه بدنی و چه لفظی، بایستی جلوگیری بعمل‌آورد، زیرا این جملات هم به شخص مهاجم و هم به شخص قربانی آسیب می‌رسانند، و هر دوی آنها احتیاج به مراقبت ما دارند.
بعضی را به رخ دیگران نکشید. بعضی از پدران و مادران برای تعلیم و تربیت و تشویق و بکار گرفتن کودکان خویش از روش مقایسه استفاده می نمایند. مثلا می‌گویند: پسرم! ببین خواهرت چه خوب درس می‌خواند، چه نمره‌های خوبی می‌آورد، در کارهای منزل به مامان کمک می‌کند،چقدر با ادب و خوش رفتار است!! تو هم مثل خواهرت باش تا بابا و مامان تو را نیز دوست بدارند.
این والدین به خیال خودشان می‌خواهند بدین وسیله فرزند خویش را تربیت نمایند در صورتی‌که کمتر اتفاق می‌افتد که تخم حسادت و کینه‌ورزی را در دل کودک بی‌گناه می‌پاشند و او را برای حسد ورزی و دشمنی آماده می‌گردانند. این قبیل کودکان ممکن است كينه برادر یا خواهر خود را بدل بگیرند و در صدد اذیت و آزارش برآیند، و تا آخر عمر حسادت و دشمنی دربین‌شان باقی‌بماند.
بیشتر بخوانید: محاسن و معایب تشویق کودکان
به هرحال، مقایسه فرزندان با یکدیگر و تعریف و تمجید آنها و به رخ کشیدن خوبی‌های هر یک را بر دیگری یکی از عوامل مهم حسادت و ایجاد دشمنی است که پدر و مادر باید جداً از آن‌خودداری نمایند. البته همه فرزندان یکسان نیستند. در بین آنها دختر و پسر، خوش استعداد و بد استعداد، خوش اخلاق و بد اخلاق، زشت و زیبا، زرنگ و تنبل و… هست ممکن است پدر و مادر قلبا يکی از آنها را بیشتر از دیگران دوست بدارد.
این موضوع مانعی ندارد، محبت و دوستی قلبی دستوری و در اختیار انسان نیست تبعیضات قلبی تا به مرحله ظهور و بروز نرسد ضرری ندارد. در رفتار و گفتار و اظهار محبت‌های خود باید مساوات و برابری را کاملا رعایت نمایند به طوری که بچه‌ها احساس تبعیض نکنند.
اگر هم می‌خواهید بعضی از فرزندانتان را به خاطرکارهایش مورد تشویق قرار دهید باید مخفیانه باشد و در حضور برادران خواهرانش نباشد. البته چنان نیست که پدر و مادر با رفتار عادلانه و رعایت قانون مساوات بتوانند حسادت برادران و خواهران را به طور کلی ریشه کن سازند.
زیرا حسادت در نهاد انسان ریشه باطنی دارد. هر کودکی میل دارد یگانه محبوب پدر و مادر باشد و کسی جز او در دل آنها راه نداشته باشد. وقتی ببیند پدر و مادرش به دیگری نیز اظهار محبت می نمایند ناراحت می شود و احساس حسادت می کند.
ناگفته نماند که برای ریشه‌کن شدن حسادت، اطرافیان نیز وظایفی دارند و باید به فرد کمک کنند؛ زمینه‌های بروز حسادت و رفتارهای حسادت‌آمیز را از میان بردارند تا تلاش‌های شخصی هرکس برای غلبه بر هیجان حسادت به ثمر برسد و خانواده و جامعه ای با صفا و دارای آرامش روانی مطلوب داشته باشیم.
